مهارت حل مسئله
مقدمه
هر كسب‌وكاري براي حل يك مسئله‌ي مشتريان خود با عرضه‌ي محصول/خدمت خود به‌وجود مي‌آيد. گذشته از آن . بسياري از كارهايي كه افراد هر روزه در زندگي انجام مي‌دهند، در واقع چيزي جز حل مسائل كوچك و بزرگ نيستند. معمولا حل مسئله به‌عنوان يك مهارت بديهي در زندگي در نظر گرفته مي‌شود؛ يعني فرض مي‌شود كه انسان‌ها در طول زندگي به‌تجربه روش درست حل مسائل را ياد مي‌گيرند. اگر چه چنين فرضيه‌اي مي‌تواند تا حدودي درست به‌حساب آيد؛ اما در حقيقت "حل مسئله" يك مهارت كليدي اكتسابي مديران موفق كسب‌وكارهاي برجسته است.
مسئله چيست؟
پيش از پرداختن به مهارت حل مسئله لازم است خود مسئله را تعريف كنيم. به‌صورت كلي مسئله در يكي از سه حالت زير رخ مي‌دهد:
- انحراف يك سيستم از وضع طبيعي (مثلا: پايين‌تر بودن سطح فروش از ميزان پيش‌بيني شده)؛
- وجود يك محدوديت (كافي نبودن منابع مالي در دسترس استارت‌آپ براي آغاز كار)؛
- خواستن دستيابي به يك وضعيت مطلوبي كه وجود ندارد (تبديل شدن به رهبر بازار حوزه‌ي فعاليت شركت.)
در هر يك از اين سه حالت، مدير كسب‌وكار با وضعيتي نامطلوب مواجه است كه بايد در اسرع وقت به وضعيت عادي يا مطلوب تبديل شود.
نبايد فراموش كنيم كه در واقع خود فرايند راه‌اندازي استارت‌آپ نيز يك فرايند حل مسئله است. بنيان‌گذاران استارت‌آپ مسئله يا مشكلي را كه افراد يا كسب‌وكارهاي زيادي با آن مواجه‌اند، كشف يا انتخاب مي‌كنند و براي آن مسئله، راه‌حل مشخصي را در قالب يك محصول/خدمت ارائه مي‌كنند. بنابراين مهارت حل مسئله از ابتدايي‌ترين لحظاتي كه تصميم به راه‌اندازي استارت‌آپ خود مي‌گيريد مورد نياز شما است.
تفكر حل مسئله
حل مسئله نياز به دو توانايي ويژه فكري دارد:
تفكر منطقي: عبارت است از توانايي تجزيه و تحليل مسائل با استفاده از روش‌هايي چون: نظم‌بخشي، مقايسه، ارزش‌گذاري و انتخاب كردن. تفكر منطقي يك چارچوب منطقي براي تحليل ريشه‌هاي اصلي بروز مسئله و بعد از آن كشف راه‌حل‌هاي امكان‌پذير و سپس انتخاب بهترين راه‌كار فراهم مي‌سازد.
تفكر خلاقانه: يك رويكرد واگرا است؛ يعني در آن فكر و خيال براي يافتن گستره‌ي وسيعي از راه‌كارهاي حل مسئله آزاد گذاشته مي‌شود. اين تفكر نيازمند داشتن ديدي فراتر از بديهيات است. راه‌كارهاي ارائه شده عموما در ابتدا موهومي و غيرمنطقي قلمداد مي‌شوند؛ اما با كمك گرفتن از تفكر منطقي مي‌توان روش اجراي آن‌ها در دنياي واقعي را يافت.
براي حل مسئله به هر دو نوع تفكر تحليلي و خلاقانه نياز است؛ اگر چه ميزان غالب بودن هر يك از آن‌ها به ويژگي‌ها و توانايي‌هاي فردي و البته ماهيت مسئله بستگي دارد.
فرايند حل مسئله
حل مسئله يك فرايند مشخص دارد كه با به‌كارگيري هر دو تفكر تحليلي و خلاقانه گام‌‌به‌گام تا رسيدن به راه‌حل مسئله پيش مي‌رود. گام‌هاي فرايند حل مسئله عبارتند از:
الف ـ كشف و تعريف مسئله: اولين گام در حل مسئله پيدا كردن مسئله‌ي واقعي است. پيش از هر چيز بايد مطمئن شد كه آيا مسئله‌ي مورد نظر واقعا وجود دارد يا اين‌كه نشانه‌اي از يك مسئله‌ي بزرگ‌تر و جدي‌تر است؟ مثلا اگر كيفيت خروجي تيم استارت‌آپي شما كم‌تر از حد مورد انتظارتان است، شايد اين‌طور به‌نظر برسد كه اشكال از كم‌كاري اعضاي تيم‌تان باشد. در صورتي كه شايد با بررسي دقيق‌تر، متوجه شويد مسئله‌ي اصلي آموزش ناكافي افراد باشد. آن‌چه در مرحله تعيين مسئله اهميت بسياري دارد اين است كه مسئله از جهات گوناگون مورد بررسي دقيق قرار گيرد تا مسئله‌ي واقعي به‌درستي تعيين و تعريف شود. اغلب اوقات مسئله‌ي اصلي به‌نوعي نمايان‌گر مجموعه‌اي از مسائل و مشكلات پنهان‌مانده از ديد است.
گام دوم ـ تعيين علل بروز مسئله: معمولا آن چيزي كه از مسئله مشاهده مي‌شود تنها نشانه‌هاي ظاهري از علل بروز مسئله است. براي درك اين موضوع به اين مثال توجه كنيد: فرض كنيد شما به‌علت درد در قفسه‌ي سينه به پزشك مراجعه مي‌كنيد. ممكن است فكر كنيد هر گونه دردي در قفسه‌ي سينه با مشكلات قلبي در ارتباط است؛ اما اين‌گونه نيست. درد در قفسه‌ي سينه ممكن است نشانه‌ي مشكلات ديگري از جمله: مشكلات ريوي، بيماري‌هاي گوارشي، بيماري‌هاي عضلاني ـ اسكلتي و ... نيز باشد. به‌همين علت است كه وقتي به پزشك مراجعه مي‌كنيد با عكس‌برداري و انواع آزمايش‌ها تلاش مي‌كند تا علت واقعي مشكل شما را تشخيص دهد. اين دقيقا همان اتفاقي است كه در حل تمامي مسائل رخ مي‌دهد. براي اين كار روش‌هاي گوناگوني وجود دارد كه از جمله‌ي آن‌ها مي‌توان به روش 5 چرا و هم‌چنين تحليل علت و معلولي استخوان‌ماهي اشاره كرد.
گام سوم ـ تعيين راه‌حل‌هاي مسئله: هيچ مسئله‌اي تنها يك راه‌حل ندارد. براي حل هر مسئله مي‌توان راه‌حل‌هاي گوناگوني تصور كرد و اين‌جاست كه نقش تفكر خلاقانه بسيار كليدي مي‌شود. با كمك تفكر خلاقانه در اين مرحله تلاش مي‌شود هر چقدر كه امكان‌پذير است تعداد بيش‌تري راه‌حل كشف شود. هر چقدر راه‌حل‌هاي بيش‌تري براي يك مسئله پيدا شود، احتمال رسيدن به راه‌حل بهينه نيز افزايش مي‌يابد. نكته‌ي بسيار مهمي كه لازم است در اين زمينه به آن توجه شود اين است كه در خلق راه‌حل‌ها به هيچ محدوديتي توجه نمي‌شود. در واقع هدف از اين مرحله آزاد گذاشتن قدرت تخيل و تصور براي خلق انواع راه‌حل‌ها به‌كمك روش‌هاي خلاقيت فردي و جمعي است؛ حتي اگر در ظاهر اين راه‌حل عجيب به‌نظر بيايد.
گام چهارم ـ ارزيابي راه‌حل‌هاي مختلف مسئله و انتخاب راه‌حل برتر: همان‌طور كه گفته شد در مرحله‌ي خلق راه‌حل هيچ محدوديتي در نظر گرفته مي‌شود؛ اما در هر حال هر مسئله داراي راه‌حل بهينه‌اي است كه بايد براي اجرا شدن از ميان راه‌حل‌هاي كشف شده انتخاب شود. بنابرين لازم است راه‌حل‌هاي موجود براي حل مسئله مورد ارزيابي قرار گيرند. براي اين منظور بايد فهرستي از معيارهاي ارزيابي تهيه شود و براساس آن‌ها راه‌حل‌ها به‌صورت كمي يا كيفي ارزيابي شوند. اين معيارهاي ارزيابي مي‌توانند شامل مواردي چون: قابل اجرا بودن، در دسترس بودن فناوري مورد نياز، توجيه‌پذير بودن از نظر هزينه‌اي و ... باشند. در هر حال راه‌حل برتر از ميان راه‌حل‌هاي موجود انتخاب و سپس به اجرا در مي‌آيد. در زماني كه شرايط زمان اجرا مشخص نيست و ممكن است برحسب مورد چند راه‌حل قابل اجرا باشد، تلاش مي‌شود با تركيب راه‌حل‌هاي برتر يا استفاده از تكنيك‌هايي نظير برنامه‌ريزي سناريو تا حد امكان راه‌حلي مطابق با شرايط دنياي واقعي تهيه و اجرا شود.
مساله
نكاتي
حل مساله
تکنیک هایی برای کمک کردن به شما در فرایند حل مسئله
1-نفس بکشید.
ممکن است احساس کنید که کلاً ذهن تان کار نمی کند. تنفس تاثیر مثبتی روی فرایند حل مسئله دارد. اگر یک لحظه به خودتان اجازه دهید و نفس بکشید و روی تنفس خود تمرکز کنید، می توانید عصب های خود را آرام کنید و اجازه دهید که مغز شما در بهترین حالت به دنبال یک راه حل در آرامش بگردد که می تواند موثر هم واقع شود.
2- تا جایی که می توانید سوال طرح کنید
این اقدام برای مرحله قبل از حل مسئله بسیار مهم است و باعث می شود که خودتان را تنظیم کنید و آماده کار باشید . قبل از اینکه وارد کار شوید ، سوالات مختلف را از خودتان بپرسید . هر چه قدر تعداد سوال ها بیشتر باشد، بهتر است. هر سوال می تواند اطلاعات صحیح برای بهترین انتخاب در مورد راه حل به شما بدهد.
3- خیال پردازی را از ارزیابی جدا کنید
مجبور نیستید که روی اولویت بندی ایده هایی که مدام به ذهن شما هجوم می آورند متمرکز شوید. این بخش یعنی یک نوع انباشت یا هجمه ذهنی که حتما باید هر ایده ای روی ذهنتان را روی برگه بنویسید.
تکنیک حل مساله